Jedzenie jest nieodłącznym elementem naszego życia. To nie tylko potrzeba biologiczna, ale także sposób na budowanie relacji społecznych, celebrowanie ważnych chwil czy radzenie sobie z emocjami. Jednak dla niektórych jedzenie staje się obsesją, mechanizmem ucieczki przed problemami i źródłem chwilowej ulgi. Kompulsywne objadanie się to poważne zaburzenie, które często prowadzi do nadwagi, otyłości i pogorszenia stanu psychicznego. Czym jest to zjawisko i jakie mechanizmy psychologiczne za nim stoją?
Czym jest uzależnienie i jakie są jego rodzaje?
Uzależnienie to stan, w którym dana osoba traci kontrolę nad swoim zachowaniem w odniesieniu do określonej substancji, czynności lub aktywności. Charakteryzuje się silnym przymusem powtarzania danej czynności, mimo negatywnych konsekwencji zdrowotnych, społecznych czy psychicznych.
Rodzaje uzależnień
Uzależnienia dzielą się na dwie główne kategorie:
- Uzależnienia fizyczne – dotyczą substancji chemicznych, które powodują zmiany w organizmie, np.:
- Alkohol
- Nikotyna
- Narkotyki
- Leki (np. opioidy, benzodiazepiny)
- Uzależnienia behawioralne – odnoszą się do kompulsywnych zachowań, np.:
- Hazard
- Praca (pracoholizm)
- Media społecznościowe i internet
- Gry komputerowe
- Zakupy
- Kompulsywne objadanie się
Mechanizmy uzależnienia
Uzależnienie działa poprzez wpływ na układ nagrody w mózgu, który odpowiada za odczuwanie przyjemności. Substancje psychoaktywne i niektóre czynności powodują zwiększone wydzielanie dopaminy. Prowadzi to do silnej potrzeby powtarzania danego zachowania.
Objawy uzależnienia
- Silne pragnienie lub przymus zażycia substancji/wykonania danej czynności,
- Utrata kontroli nad częstotliwością i ilością spożycia/substancji lub aktywności,
- Tolerancja – potrzeba coraz większej ilości substancji lub intensywniejszej aktywności,
- Objawy odstawienia (drażliwość, niepokój, problemy fizyczne),
- Kontynuowanie nałogu mimo negatywnych skutków.
Skutki uzależnienia
Uzależnienie może prowadzić do problemów zdrowotnych (np. choroby wątroby, nadciśnienie, depresja), konfliktów społecznych, trudności finansowych i pogorszenia jakości życia. Dlatego ważne jest, aby w porę szukać pomocy – terapii psychologicznej, wsparcia grupowego lub leczenia farmakologicznego.
Czym jest kompulsywne objadanie się?
Kompulsywne objadanie się to zaburzenie polegające na utracie kontroli nad ilością spożywanego jedzenia. Osoby cierpiące na ten problem nie jedzą z głodu, lecz w odpowiedzi na stres, smutek, samotność lub inne trudne emocje. Napady objadania się często mają charakter epizodyczny i są powiązane z poczuciem winy oraz wstydu. W przeciwieństwie do bulimii, osoby z tym zaburzeniem nie podejmują regularnych działań kompensacyjnych, takich: jak prowokowanie wymiotów czy nadmierne ćwiczenia fizyczne.
Psychologiczne podłoże uzależnienia od jedzenia
Dla wielu ludzi jedzenie jest sposobem na radzenie sobie z trudnymi emocjami. Osoby kompulsywnie objadające się często nie potrafią w inny sposób regulować swojego napięcia emocjonalnego. Prowadzi to do cyklicznego sięgania po wysokokaloryczne produkty. Jedzenie działa jak szybkie źródło pocieszenia, ponieważ pobudza wydzielanie dopaminy, neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za uczucie przyjemności.
Uwarunkowania wczesnodziecięce i wzorce rodzinne
Często kompulsywne objadanie się ma swoje korzenie w dzieciństwie. Wychowanie w domu, gdzie jedzenie było nagrodą, sposobem na pocieszanie lub centralnym elementem każdej sytuacji rodzinnej, może sprawić, że w dorosłym życiu jedzenie stanie się głównym narzędziem do radzenia sobie z emocjami. Jeśli dziecko było uczone, że „czekolada poprawia humor” albo „jedzenie to sposób na nagrodę”, może ono w przyszłości sięgać po jedzenie w sytuacjach stresowych.
Niskie poczucie własnej wartości i emocjonalna pustka
Osoby borykające się z uzależnieniem od jedzenia często mają niską samoocenę i poczucie własnej wartości. Jedzenie staje się dla nich ucieczką od negatywnych myśli na swój temat oraz sposobem na chwilowe wypełnienie wewnętrznej pustki. Niestety, po epizodzie objadania się pojawia się poczucie winy i wyrzuty sumienia. Może prowadzić to do kolejnych epizodów i utrwalenia błędnego koła.
Jedzenie jako substytut relacji
Kompulsywne objadanie się często dotyka osób, które czują się samotne i odizolowane. Jedzenie staje się dla nich namiastką ciepła, akceptacji i bliskości. W chwilach smutku lub napięcia emocjonalnego sięgają po jedzenie, ponieważ daje im ono złudne poczucie komfortu i bezpieczeństwa.
Neurobiologia uzależnienia od jedzenia
Mózg osób uzależnionych od jedzenia reaguje na nie w sposób podobny do reakcji na substancje uzależniające, takie jak narkotyki czy alkohol. Wysokokaloryczne produkty bogate w cukier, tłuszcz i sól pobudzają układ nagrody. Skutkuje to wyrzutem dopaminy i chwilowym uczuciem szczęścia. Z czasem organizm zaczyna domagać się coraz większych ilości jedzenia, by osiągnąć ten sam efekt, co prowadzi do eskalacji problemu.
Jak przerwać błędne koło?
Świadomość problemu to pierwszy krok w kierunku zmiany. Osoby borykające się z kompulsywnym objadaniem się powinny poszukać wsparcia psychologicznego i nauczyć się innych metod radzenia sobie z emocjami. Terapia poznawczo-behawioralna jest jedną z najskuteczniejszych metod leczenia uzależnień, ponieważ pomaga zmienić myślenie i zachowania związane z jedzeniem.
Ważne jest także budowanie zdrowych nawyków żywieniowych oraz rozwijanie alternatywnych sposobów na radzenie sobie ze stresem, takich jak: aktywność fizyczna, medytacja czy hobby. Wsparcie bliskich również odgrywa ważną rolę w procesie wychodzenia z uzależnienia.
