Diagnoza spektrum autyzmu to złożony proces, który często wymaga odróżnienia tego zaburzenia od innych stanów psychicznych. Autyzm ma wiele cech wspólnych z ADHD i zaburzeniami lękowymi. Może prowadzić to do błędnych diagnoz lub pominięcia bardzo ważnych aspektów funkcjonowania danej osoby. Właściwe rozpoznanie jest jednak niezwykle istotne, ponieważ wpływa na dobór skutecznych metod terapii i wsparcia. Wiele osób, u których podejrzewa się ASD, wykazuje również objawy związane z innymi zaburzeniami neurorozwojowymi i psychicznymi. Czasem są one elementem samego autyzmu, a czasem niezależnym problemem wymagającym dodatkowej interwencji. Jak więc odróżnić autyzm od ADHD i zaburzeń lękowych?
Podobieństwa między ASD, ADHD i zaburzeniami lękowymi
Zarówno osoby z autyzmem, ADHD, jak i zaburzeniami lękowymi mogą mieć trudności społeczne, problemy z koncentracją i skłonność do nadmiernego stresu. Z tego powodu pierwsza diagnoza bywa myląca. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy specjalista opiera się wyłącznie na obserwacji zachowania, a nie na szczegółowej analizie historii rozwoju i funkcjonowania danej osoby.
Osoby z autyzmem często mają trudności w interakcjach społecznych, ale także cechują się sztywnymi wzorcami myślenia i zachowania. Mogą mieć trudności w dostosowywaniu się do zmian oraz wykazywać ograniczone zainteresowania. W ADHD również występują problemy z relacjami społecznymi, ale ich przyczyna jest inna. Wynikają z impulsywności i braku kontroli nad reakcjami, a nie z ograniczonego rozumienia norm społecznych.
Z kolei osoby z zaburzeniami lękowymi mogą unikać kontaktów społecznych i reagować stresem na nowe sytuacje. Przypomina to zachowania osób w spektrum autyzmu. Duża różnica polega na tym, że w lęku społecznym jest to związane z obawą przed oceną, a w autyzmie z brakiem intuicyjnego rozumienia interakcji.
Autyzm a ADHD – ważne różnice
Chociaż zarówno autyzm, jak i ADHD są zaburzeniami neurorozwojowymi, ich objawy wynikają z różnych mechanizmów mózgowych. Osoby z ADHD mają trudność z regulacją uwagi. Oznacza to, że często są nadmiernie pobudzone, łatwo się rozpraszają i mają problem z kończeniem rozpoczętych zadań.
W autyzmie problem z uwagą wygląda inaczej. Osoby z ASD potrafią być hiperfokusowane na jednym temacie, ignorując inne bodźce. Ich trudność w koncentracji wynika nie tyle z rozproszenia, co z sztywności poznawczej. Mogą mieć problem z przełączaniem uwagi między różnymi zadaniami.
Kolejną różnicą jest impulsywność. W ADHD osoby mogą mówić bez zastanowienia, przerywać innym i podejmować szybkie, nieprzemyślane decyzje. W autyzmie częściej występuje spowolniona reakcja – osoba może długo analizować sytuację, zanim zdecyduje się na odpowiedź lub działanie.
Pod względem społecznym w ADHD problemy wynikają z braku cierpliwości i trudności w regulowaniu emocji. Osoby z autyzmem z kolei często nie rozumieją subtelnych norm społecznych. Prowadzi to do niezręcznych sytuacji, choć nie zawsze wynika z impulsywności.
Autyzm a zaburzenia lękowe
Zaburzenia lękowe często współwystępują z autyzmem, ale nie zawsze oznaczają spektrum autyzmu. Lęk społeczny i fobia społeczna mogą przypominać objawy ASD, ponieważ w obu przypadkach osoby unikają interakcji i czują się niekomfortowo w towarzystwie innych.
Jednak źródło tych trudności jest inne. W lęku społecznym osoba chciałaby nawiązać relacje, ale boi się oceny i odrzucenia. W autyzmie problemem jest nie tyle strach przed oceną, co trudność w rozumieniu, jak te relacje nawiązywać.
Lęk u osób z autyzmem często wynika z nieprzewidywalności świata i potrzeby rutyny. Nagłe zmiany, hałas czy nowe sytuacje mogą wywoływać silny stres. W zaburzeniach lękowych natomiast reakcje te wynikają z negatywnych myśli i katastroficznego myślenia, a nie z zaburzonego przetwarzania sensorycznego.
Dlaczego prawidłowa diagnoza jest tak ważna?
Rozróżnienie tych zaburzeń ma ogromne znaczenie dla doboru skutecznej terapii. W przypadku ADHD pomocna będzie terapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana na organizacji i regulacji impulsów, a także wsparcie farmakologiczne. W autyzmie większe znaczenie ma terapia rozwijająca umiejętności społeczne i elastyczność poznawczą, np. terapia behawioralna lub terapia poznawcza dostosowana do potrzeb osób w spektrum.
Osoby z zaburzeniami lękowymi często najlepiej reagują na terapię poznawczo-behawioralną skoncentrowaną na przełamywaniu unikania i zmianie myślenia. W autyzmie praca nad lękiem może wymagać innego podejścia, np. nauki adaptacji do zmian i pracy nad regulacją sensoryczną.
Błędna diagnoza może prowadzić do niewłaściwego leczenia. Osoba z autyzmem, leczona jak pacjent z ADHD, może otrzymać leki pobudzające, które zamiast pomóc, zwiększą jej napięcie i lęk. Z kolei ktoś z ADHD, mylnie zdiagnozowany jako osoba w spektrum, może nie otrzymać odpowiednich narzędzi do pracy nad koncentracją i impulsywnością.
Autyzm, ADHD i zaburzenia lękowe mają pewne wspólne cechy, ale różnią się pod względem przyczyn, mechanizmów i skutków. Właściwa diagnoza pozwala lepiej dostosować metody terapii i wsparcia, co ma kluczowe znaczenie dla poprawy jakości życia. Jeśli pojawiają się wątpliwości co do diagnozy, warto skonsultować się ze specjalistą, który dokładnie przeanalizuje historię rozwoju i funkcjonowania danej osoby, aby zapewnić jej najlepszą możliwą pomoc.
